Praktijkvoorbeelden maatschappelijk verantwoord inkopen

We vroegen organisaties om met een plan te komen voor een nieuwe reclamemast. De mast moest duurzaam en energiezuinig zijn. Ocean Outdoor Nederland kwam met het idee om een groot bijenhotel rond de mast te plaatsen. Honey Highway hielp met het aanleggen van het bloemenveld rondom het hotel.

De reclamemast is duurzaam:

• De reclamemast is gemaakt van gerecycled staal
• De reclameschermen zijn energiezuinig: de schermen hebben ledverlichting en geven minder licht als het ’s avonds donker wordt en ze gaan ’s nachts tussen 01.00 en 05.00 uur uit.
• De nestkasten zijn gemaakt door Utrechters die moeilijk aan het werk komen.

Lees meer over het bijenhotel en wat u zelf voor bijen kunt doen

Utrecht heeft 316 bushaltes met een groen dak. Op de daken ligt sedum. Utrecht is de eerste stad in Nederland die zoveel bushaltes heeft met een groen dak. De bushaltes helpen mee aan een gezonde leefomgeving.

Naast de 316 bushaltes met sedum dak hebben we 96 bushaltes met zonnepanelen. Alle haltes hebben LED-verlichting en een zitje van bamboe. We gebruiken sedum, omdat deze plant kan goed zonder water kan in droge perioden. Sedum heeft weinig onderhoud nodig. De mensen die het onderhoud doen rijden in elektrische auto’s.

Pennen, plakband, visitekaartjes en enveloppen. Wij gebruiken duurzame kantoorartikelen. Het aanbod van kantoorartikelen bestaat voor minstens de helft uit duurzame artikelen, zoals kartonnen insteekmappen (voorheen plastic), gerecyclede pennen en markers en kladblokken met FSC-keurmerk.

Een paar voorwaarden

• 100% gerecycled papier
• artikelen van gerecyclede materialen
• artikelen die we opnieuw kunnen gebruiken
• duurzaam vervoer

Leverancier

We zochten een partij die actief meedenkt en adviseert op het gebied van duurzaamheid. De winnende inschrijver beschreef duidelijk haar rol in het terugdringen van het gebruik van kantoorartikelen, verbeteren van hergebruik en recyclen van artikelen. Daarnaast levert het bedrijf met elektrisch vervoer 1 keer per week vanuit een eigen hub (centraal laad- en lospunt).

De gemeente heeft in 2018 met Gispen en Ahrend een raamovereenkomst gesloten voor de levering en onderhoud van meubilair. De overeenkomst is voor 10 jaar en geldt voor al onze gebouwen. De nieuwe kantoormeubels komen onder andere te staan in het gerenoveerde stadhuis, het wijkloket Brusselpleinen en het stadskantoor, als daar meubels aan vervanging toe zijn. We zetten ons zo in voor het volledig circulair maken van ons kantoormeubilair.

Circulair aanbod

We vragen deze 2 leveranciers om ons een zo circulair mogelijk aanbod te doen, voor locaties waar ons meubilair toe is aan vernieuwing. We wegen hun aanbod tegen elkaar af op deze vragen:

• Hoeveel van het bestaande meubilair kunnen we hergebruiken?
• Hoe lang krijgen we garantie op het meubilair dat hergebruikt of opgeknapt wordt?
• Kan het meubilair dat de gemeente niet opnieuw gebruikt ergens anders een duurzame bestemming krijgen?

Circulaire criteria

Als we tóch nieuwe meubels kopen, moeten die voldoen aan circulaire criteria. Denk aan:

• controle op herkomst van (sub)materialen
• mogelijkheden voor hergebruik
• belasting voor milieu
• zijn de meubels gemakkelijk te repareren en kapotte onderdelen eenvoudig te vervangen?

De nieuwe kantoormeubels komen onder andere te staan in het gerenoveerde stadhuis, het wijkloket Brusselpleinen en het stadskantoor, als daar meubels aan vervanging toe zijn.

Waar herplanten niet mogelijk is kopen we zoveel mogelijk verantwoord groen in, zoals biologisch gekweekte bomen en bloembollen. Bij elke nieuwe offerte-aanvraag proberen we het aandeel biologisch geteeld groen verder te vergroten.

Duurzame 3-trapsraket

Daarvoor gebruiken we de aanpak van de ‘duurzame 3-trapsraket’. Bij de inkoop van bomen en bloemen kijken we eerst of er een biologisch geteeld product (SKAL-keurmerk) beschikbaar is. Zo niet, dan kan het product misschien geleverd worden met het Milieukeur-certificaat. Want bij deze gewaarborgde keurmerken kunnen we ervan op aan dat we ook werkelijk duurzame producten inkopen. Is ook dat niet mogelijk, dan kopen we planten die voldoen aan de minimale duurzaamheidseisen van de overheid. Op deze manier hebben leveranciers die goed scoren op biologisch en op Milieukeur een streepje voor. Zo geven we ook de markt voor biologisch geteeld groen een zetje in de goede richting.

We passen de drietrapsraketmethode ook bij andere inkooptrajecten waarbij we maatschappelijk verantwoord inkopen toe.

Bij de aanbesteding van het nieuwe kunstgras hockeyveld van sportvereniging Kampong hebben we ingezet op duurzaamheid en hergebruik. Bij de vervanging van het veld is de bestaande fundering hergebruikt in de nieuwe veldconstructie. Dat leverde niet alleen winst op voor het milieu – vermeden transport en primaire grondstoffen - maar bleek ook financieel winstgevend.

Besparing op kosten, milieu en transport

Van de bestaande ondergrond kon alles bij elkaar zo’n 1.000 m³ lava en 1.000 m³ M3c zand opnieuw worden gebruikt. Dat scheelde zo’n 160 transporten met grote vrachtauto’s. Wat er teveel aan zand vrijkwam, is de nabije omgeving gebruikt voor een sportproject. Dankzij het hergebruik hoefde er ook geen grond afgevoerd en geen nieuwe materialen aangevoerd te worden. Dat scheelde weer zo’n 250 vrachtbewegingen met vrachtauto’s. Het asfalt dat vrijkwam bij het opruimen van de oude veldconstructie is naar de asfaltcentrale gegaan om weer nieuw asfalt van te maken.

In totaal leverde het hergebruik een kostenbesparing op van circa € 70.000, 15% van het totale budget voor de vervanging van het veld.

Gemeente zoekt win-winsituaties

Ook in andere sportprojecten zoeken we naar dit soort win-winsituaties. Of het nu is door kunstgras te hergebruiken, bomen en planten te verplaatsen, met ecologisch beheer of maatregelen om wateroverlast tegen te gaan; vaak blijken er allerlei slimme oplossingen mogelijk.

Bij opdrachten van omvang vragen wij onze leveranciers via social return om onder andere Utrechters met een afstand tot de arbeidsmarkt werk(ervaring) of een opleiding te bieden. Daarnaast kopen we steeds vaker producten en diensten in bij sociaal ondernemers die met kwetsbare Utrechters werken.

Social Impact Market

Opdrachten zetten we onder meer uit via Social Impact Market, een platform dat inkoopvragen van publieke en private organisaties koppelt aan het aanbod van sociale ondernemingen. Opgezet door Buy Social, een samenwerking van Social Enterprise NL en Social Impact Factory. Buy Social begeleidt opdrachtnemers bij het inkopen van producten en diensten bij sociaal ondernemers ter invulling van social return. Het Buy Social Leernetwerk zorgt daarnaast voor een omgeving waarin organisaties van elkaar kunnen leren en hun ervaringen en best practices uitwisselen.

‘Aan de slag in Utrecht’

Via de Social Impact Market heeft de gemeente bijvoorbeeld de teamdag van de gemeentelijke afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling (MO) ingekocht. Van workshops, muziek, catering en bediening, tot het dagvoorzitterschap, alles was ingekocht bij ‘Aan de slag in Utrecht’ (ADSU). Dit is een samenwerkingsverband van 14 partijen die cliënten begeleiden naar een zinvolle dagbesteding, vrijwilligerswerk of (on)betaald werk. De dag stond in het teken van het begeleiden van (kwetsbare) Utrechters naar een zinvolle dagbesteding. In de workshops kregen we een kijkje achter de schermen. Bijvoorbeeld in restaurant Hoge Weide van stichting Reinaerde, meubelwerkplaats Remake Meubel van Reinaerde, een creatieve sessie bij de Tussenvoorziening en een cursus ‘Herstel opPOTEN’ over de bijzondere relatie tussen mens en (hulp)hond. Ter afsluiting trad de band Spaghetti Abronara op, met cliënten en medewerkers van Abrona. De fietsen zijn gehuurd via Fietspunt en U-Stal. ADSU zet dit aanbod verder op de kaart bij bedrijven en organisaties die op zoek zijn naar dienstverlening voor Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en Social Return on Investment (SROI).

We kopen zoveel mogelijk schone voer- en vaartuigen in. Ook zijn werktuigen steeds vaker elektrisch. Dat is namelijk schoner en stiller. Bij de verbranding van fossiele brandstoffen als diesel of benzine komen stoffen vrij die slecht zijn voor het milieu en voor de gezondheid van onze inwoners. Liever kiezen we voor duurzame energiebronnen als stroom, gemaakt met zon en wind.

Rijden en varen

Ons eigen wagenpark is de afgelopen jaren flink schoner geworden en verkleind. We rijden nu door de stad met een flink aantal elektrische auto’s, scooters en elektrische fietsen. Ook varen er elektrische boten over de grachten om glas, papier en restafval op te halen. Alle scanauto’s voor parkeerhandhaving zijn elektrisch. En ook de veegvuilauto’s van wijkonderhoud en service worden vervangen voor elektrische exemplaren.

Zo hebben we voor de personenauto’s van de gemeente in maart 2018 een nieuw leasecontract gegund. We leasen alleen nog maar elektrische auto’s, tenzij de bedrijfsvoering hierdoor in het geding komt. Een uitzondering zijn bijvoorbeeld de zwaardere vrachtwagens die we gebruiken voor de huisvuilinzameling, hiervoor zijn nog weinig schonere alternatieven beschikbaar. Een duurzaam alternatief is biobrandstof, deze hebben we onlangs ook opnieuw aanbesteed. Dit alles zorgt ervoor dat we 30% minder CO₂ uitstoten. Daarnaast volgen we de ontwikkelingen op het gebied van waterstof op de voet.

Groenwerktuigen

Ook bij het kappen en snoeien van bomen gebruiken we steeds vaker elektrische werktuigen. De technologie ontwikkelt zich snel en daardoor kan steeds meer werk elektrisch worden gedaan. Op de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen zijn duurzaamheid als een belangrijke eis opgenomen in de aanbesteding van het groenonderhoud. De groenmedewerkers en de aannemer werken hier nu grotendeels elektrisch. Standaard rijden er nu 3 elektrische voertuigen rond op de landgoederen.

Van het hout dat vrijkomt bij het onderhoud wordt landgoedmeubilair zoals banken, hekken en soms zelfs bruggen van gemaakt. Ook bij groenonderhoud in de stad gebruiken we liever elektrische werktuigen. Als we bomen in een woonwijk moeten snoeien, doen we dat met een elektrische zaag. Vergeleken met een motorzaag maakt die ook nog eens minder lawaai, met als voordeel dat de omwonenden minder last hebben van de werkzaamheden.

Fietsen die niet worden opgehaald uit het gemeentelijk depot gaan naar het Fietspunt Utrecht. We repareren en knappen de ingezamelde fietsen en onderdelen op. Daarna zijn ze weer geschikt voor de verkoop. Onderdelen die overblijven na reparatie scheiden we op materiaalsoort, geschikte onderdelen hergebruiken we en kapotte onderdelen recyclen we.

Het Fietspunt heeft zelf met 20 tot 25 mensen in dienst met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ook stellen we fietswrakken ter beschikking aan een school voor kinderen van 12 – 20 jaar met een cognitieve beperking. Zij leren met behulp van de fietsonderdelen en reparatie omgaan met gereedschap.

Afgedankte onderdelen

Kunstenaars maken kunstwerken van de fietsonderdelen. Of andere gebruiksvoorwerpen zoals armbanden van fietskettingen, broekriemen en bretels uit binnenbanden, of bureaulampen uit oude koplampen. Een mooi voorbeeld van upcycling, waarbij restmaterialen een nieuwe gebruiksfunctie krijgen.

De weg is opnieuw ingericht als 30-kilometerzone met veel groen en volop ruimte voor fietsers en voetgangers.

Gezamenlijke visie op duurzaamheid

Bewoners, bedrijven en ondernemers hebben vooraf hun visie gegeven op een duurzame Croeselaan, onder begeleiding van Witteveen+Bos. Hun visie is verwerkt in de uitvraag voor de aanbesteding en later ook in het ontwerp. Aannemers met kennis van duurzaamheid en circulair bouwen zijn vooraf geraadpleegd in een marktconsultatie. Bij de aanbesteding konden marktpartijen zich onderscheiden op criteria voor milieuprestatie, circulaire economie, onderhoud en levensduurkosten, innovatie en social return. Aannemer Dura Vermeer won de aanbesteding.

Duurzaam en circulair resultaat

• Er zijn zo veel mogelijk bestaande en herbruikbare grondstoffen, materialen en elementen uit de Croeselaan of de directe omgeving gebruikt.
• De toegepaste materialen zijn vastgelegd in een materialenpaspoort (madaster) zodat we ook in de toekomst weten uit welke materialen de Croeselaan bestaat. Dit helpt bij het opnieuw gebruiken van de materialen.
• Het fietspad is gemaakt van een nieuw soort cementloos beton (Ramac) waarvoor bij de productie minder CO₂ vrijkomt.
• Langs de weg en in de brede middenberm is bovendien veel groen gekomen. Daar hebben we ook bomen geplant die op andere locaties weg moesten. 

Lees meer op CU2030